Hoće li se EU lanci snabdevanja preusmeriti na Zapadni Balkan?

U nizu ekonomskih turbulencija koje je sa sobom donela pandemija koronavirusa, jedna od najizraženijih i najrasprostranjenijih odnosi se na poremećaje u lancima snabdevanja, koji su se kao bumerang vratili mnogim velikim evropskim i svetskim kompanijama koje su se u prethodnim godinama, prvenstveno zbog cenovne primamljivosti, mahom oslanjale na azijske izvore sirovina i opreme, ali i gotovih proizvoda iz vlastitih fabrika koje su rado izmeštali na tamošnja tržišta sa neuporedivo jeftinijom radnom snagom nego u matičnim zemljama.

Naime, pandemijska ograničenja protoka robe, koja su, između ostalog, rezultirala šesterostrukim poskupljenjem kontejnerskog transporta robe iz Kine za SAD i Evropu, nagnale su većinu spomenutih kompanija da preispitaju svoje lance snabdevanja, a u malim ekonomijama, obudila nadu da će u slučaju preusmeravanja evropskih proizvođača na geografski bliže dobavljače, odnosno "reshoringa" (povratak proizvodnih pogona u matične države) ili "nearshoringa" (prijenos poslovnog procesa u obližnju zemlju), na mala vrata privući brojne strane investitore koji su ih do sada uglavnom zaobilazili u širokom luku.

- Pandemija COVID-19 unela je haos u globalne lance snabdevanja. Poremećaji izazvani pandemijom naterali su kompanije da razmišljaju o povećanju otpornosti proizvodnje kroz kraće, diverzifikovanije lance snabdevanja, geografski bliže lokacije, veću proizvodnju u zemlji i povećanje zaliha - konstatuje se u studiji Potencijal Zapadnog Balkana za privlačenje stranih investicija u postpandemijskom periodu, koju je realizovao Komorski investicioni forum Zapadnog Balkana (KIF ZB6) u saradnji sa Bečkim ekonomskim institutom (WIIW) i uz podršku Projekta komorskog partnerstva za Zapadni Balkan, uz ocenu da bi regionalne ekonomije "mogle imati velike koristi od trenda vraćanja proizvodnje multinacionalnih kompanija iz Azije u Evropu".

U Studiji se ističe da region treba da iskoristi šansu za privlačenje novih investicija u postpandemijskom periodu, "jer je pandemija doprinela promenama u globalnim lancima snabdevanja i kompanije sve češće traže efikasnije i brže puteve isporuke, bez rizika i dodatnih troškova, geografski pristupačnije lokacije za izmeštanje proizvodnje, kao i pouzdane poslovne partnere i dobavljače". No, kako se ističe u Studiji, da bi se navedena šansa iskoristila, potrebna su ulaganja u obrazovanje kvalifikovanog stručnog kadra, razvoj infrastrukture i podsticajnog ekonomskog ambijenta koji će region Zapadnog Balkana učiniti konkurentnijim.

Potvrdno odgovarajući na suštinsko pitanje – mogu li (i kako) regionalne privrede iskoristiti potencijalne promene u globalnoj proizvodnji, u kontekstu eventualnog premeštanja proizvodnje evropskih kompanija s udaljenih azijskih lokacija na Zapadni Balkan Studija se fokusira na proizvođače iz Nemačke, članice Evropske unije sa daleko najrazvijenijom ekonomskom saradnjom sa balkanskim zemljama.

Pozivajući se na istraživanje DIHK Going International 2021,s provedenom među 2.400 nemačkih kompanija sa poslovanjem u inostranstvu, koje je pokazalo da 40% njih ima problema sa lancem snabdevanja, od kojih 68% razmišlja o promjenama, u Studiji se opaža da "čak i ako se samo mali deo toga realizuje, to će i dalje biti značajno za male privrede Zapadnog Balkana".

- Privrede Zapadnog Balkana prirodan su izbor za izmeštanje proizvodnje u okolne zemlje – geografski su blizu Nemačke (i zapadne Evrope uopšteno), proizvodni troškovi su među najnižima u celoj Evropi. Neke agencije za promociju investicija sa Zapadnog Balkana izjavile su, u intervjuima sa projektnim timom partnerskih komora, da već primećuju povećan interes stranih kompanija - napominje se u Studiji, uz opasku da "istraživanja i intervjui pokazuju da je većina nemačkih kompanija koje su investirale u Zapadni Balkan zadovoljna svojim iskustvom".

Prema spomenutim istraživanjima, glavni razlozi za investiranje u Zapadni Balkan su relativno niske zarade radnika, geografski položaj i obrazovana radna snaga, s tim što važan faktor predstavljaju i kulturološka bliskost sa Nemačkom, kao i prethodna pozitivna iskustva nemačkih kompanija sa ljudima iz našeg regiona.

Međutim, u Studiji se sugeriše da će Zapadni Balkan "možda morati da promeni narative o svojoj privredi" – od destinacije koja investitorima nudi niske troškove, u destinaciju koja nudi visok kvalitet.

Naime, osim što kao najveći odvraćajući faktor za rad na Zapadnom Balkanu navode loše državno upravljanje, prvenstveno političku nestabilnost, nemački investitori kao glavni razlog za izostanak veće saradnje sa lokalnim kompanijama ističu činjenicu da ne smatraju da su im one u stanju pružiti odgovarajući kvalitet i standarde.

- Tokom poslednjih 15 godina, strategija privlačenja stranih investitora na Zapadni Balkan zasnivala se pre svega na niskim troškovima i dostupnosti jeftine radne snage, niskim porezima i izdašnim pogodnostima koje vlada daje stranim investitorima. Umesto da se promovišu kao jeftine destinacije, zemlje regiona bi mogle imati koristi od promocije sebe kao kao visokokvalitetnih destinacija – unapređivanjem i modernizacijom obrazovnih sistema, infrastrukture i upravljanja te saradnjom između domaćih i stranih kompanija, kako bi se obezbedilo pozitivno prelivanje tehnologije - upozorava se u Studiji.

U Studiji se posebno naglašava da se korist od eventualnog izmeštanja proizvodnje evropskih kompanija na Zapadni Balkan ne odnosi samo na privlačenje većeg broja stranih kompanija, "već znači i da strane i domaće kompanije sarađuju bliže i intenzivnije".

Precizirajući da se ta saradnja može odvijati u formama poput razmjene znanja i informacija, zajedničkog razvoja proizvoda ili udruženog lobiranja za zajedničke interese, u Studiji se napominje da je istraživanje među lokalnim kompanijama ukazalo da one preferiraju upravo takve oblike saradnje, te da bi stoga "vlasti i komore mogle imati interesa da posvete posebne napore kako bi olakšale domaćim i stranim kompanijama saradnju na neki od navedenih načina".

- Privrede Zapadnog Balkana mogu pokušati i da iskoriste više potencijala, koji proizlaze iz regionalne saradnje i integracije te zajedničkog regionalnog tržišta, kada je reč o lokalnim i regionalnim izvorima. Ukoliko ne mogu pronaći robu ili usluge u jednoj od ekonomija Zapadnog Balkana, strani investitori bi tu istu robu ili uslugu mogli naći u drugoj ekonomiji Zapadnog Balkana, a što bi lanac vrednosti održavao kratkim i na regionalnom nivou - sugeriše se u Studiji.